Lettera agli amici del deserto

[it-fr-eng-esp-gr]

Miei cari amici, mie care amiche,

poche cose come lo scrivere delle lettere ai propri più cari amici di una vita è più confortante in momenti come questo. Spero che questa mia vi trovi bene, e belli come io vi porto dentro di me. Alcuni di noi staranno vivendo con maggiore sofferenza questi giorni ma l’amicizia, cioè l’essere più prossimi di qualsiasi prossimo, fa sì che possiamo condividerla e perciò alleggerirla se lo vogliamo. Semplicemente perché, in virtù dell’amicizia, siamo portati senza sforzo a vivere con la vita dell’altro. In questa clausura che ci è toccata, dobbiamo restare aperti come non mai al vento dell’amicizia che è capace, come sappiamo, di soffiare al di là di ogni distanza. 

Come forse avrete anche voi avuto modo di notare ci troviamo, a seconda dei nostri paesi, da qualche giorno o settimana tutti ridotti alla quarantena in un tempo che, per un caso che ha qualcosa di perturbante, è anche quello della quaresima. Tempo tradizionalmente di introspezione, di rinunce e infine, forse, di riconciliazione. E siccome, chi mi conosce lo sa, ho sempre pensato che non esiste «il caso» ma che questo è solo una maniera di rassicurarci, una superstizione attraverso la quale ci costringiamo a credere che ciò che accade, il modo in cui accade, non abbia alcun significato per noi, ho pensato che questa coincidenza faccia parte dei segni dei tempi che sono qui e che siamo chiamati a interpretare.

Nei Vangeli si racconta che in quel tempo Gesù fu «spinto» dallo Spirito nel deserto per quaranta giorni e lì, nel tempo dell’ascesi, subì le tentazioni del demonio.

È un topos che si ritrova in varie storie narrate nell’Antico testamento, a partire naturalmente dall’avventurosa traversata del popolo ebraico per sfuggire alle persecuzioni. Storie diverse ma tutte facenti segno al carattere di «prova» che il deserto è. Naturalmente nella vita di ciascuno di noi è accaduto di attraversare dei periodi desertici. Non sempre è andata bene e ne portiamo le cicatrici, almeno questa è la mia esperienza. Ma quelle volte nelle quali ne siamo usciti più forti sono quelle che, a pensarci bene, ci permettono di essere ancora vivi. La cosa eccezionale è che ogni tanto accade, come adesso, che la prova sia allo stesso tempo individuale e collettiva, fino a coinvolgere interi popoli se non l’intera umanità.

Noi che abbiamo sempre scrutato lo scorrere inesorabile della storia cercandovi i segni dell’evento che la interrompesse, non possiamo allora tirarci fuori dinnanzi a quello che è in corso. Un evento enorme per il quale ci rendiamo conto di non avere abbastanza parole per dirlo. Deserto è infatti anche l’assenza di parole, di discorsi, di confortevole ridondanza dei suoni. D’altra parte in ebraico il termine che sta per “parola”, dabar, e quella che sta per “deserto”, midbar, hanno la stessa radice, tanto da poter supporre che il fatto che il deserto è un luogo privo di parole sia, proprio per questo, quello maggiormente adeguato alla rivelazione della Parola in quanto evento. La prima cosa da fare dunque è mettersi in ascolto, fare abbastanza pulizia dentro di sé per poter accogliere l’evento. Ma per ascoltare che cosa? In una intervista ad una monaca che ho letto di recente, questa dice che l’obbedienza bisogna intenderla nel suo senso etimologico, da ob audire, cioè «ascoltare dinnanzi, di fronte a». «Ascoltare la realtà» è il vero senso dell’obbedire ne conclude lei dalla sua clausura. Credo che sia un esercizio del genere che questo tempo ci richiede.

Nel deserto non vi sono strade, camminamenti già segnati da percorrere: è compito di chi l’attraversa orientarsi e ricavarne una via che lo porti fuori. Non vi sono negozi, non vi sono fonti d’acqua, non vi sono piante e tutto appare immobile perché nel deserto non c’è produzione, non vi sono bar e non vi sono centri sociali, non vi è niente di ciò che diamo per scontato debba esserci per essere considerato un posto «vivibile». Infine si può dire che non vi è niente di umano e perciò nel libro del Deuteronomio si dice che nel deserto vi è una solitudine urlante. Lo so, lo so bene che molto di questo tempo che stiamo vivendo sembra fatto essenzialmente di questo urlo e di questa disumanità e capisco la sfiducia e l’orrore dal quale a volte siamo catturati e che ci induce a disperare. La volgarità di molta della “musica” che viene sparata in Italia dai balconi in questi giorni al cominciare della sera non riesce a coprire quell’urlo ma è lui che copre tutto e infatti, dopo l’euforia dei primi giorni, è un rito che sta già scemando: in molti comprendono che c’è qualcosa che non suona giusto. Riportare quell’urlo a essere un canto spetta alla nostra sensibilità, cioè al nostro accordarci all’evento. Non dobbiamo rotolare nella disperazione né irrigidirci nella negazione. Molti sono i modi di disperare e di negare e spesso appaiono come il loro contrario nell’agitazione di cui sono fatti e che trasmettono: non facciamoci ingannare. Ascoltiamo il canto della realtà, appunto.

Bisogna pensare che, sempre in quei vecchi libri, si racconta che il giardino dell’Eden fu la prima vittoria sul caos desertico, esso fu piantato infatti al centro di dove non c’era nulla, né cespugli né erba, né fiumi né altro. Ed è in effetti rimasto indimenticabile, quel giardino, come promessa di felicità a cui tendere: un luogo d’abbondanza dove non c’è lavoro e sfruttamento e tutto è in equilibrio con tutto. I popoli nei loro momenti migliori hanno creduto che solo questa fosse un’esistenza degna. Vincere nel e sul deserto allora vuol dire nient’altro che accedere alla possibilità di una vita più vera, più ricca, più felice e perciò più libera.

Ognuno di noi in questo preciso attimo sta vivendo la sua propria prova e non è facile distinguere quella sopportata dal corpo da quella dello spirito, come solitamente tendiamo a fare. Magari è l’occasione, questa e non un’altra domani o chissà, di poter riunire quello che di solito siamo portati a considerare come scisso. Lo sapete meglio di me, la nostra è stata da cima a fondo la civiltà della scissione: non permettiamogli adesso di approfondirla ancora e ancora.

Il deserto è il luogo proprio della krisis, nel senso originale di questa antica parola greca che continua ad ossessionarci: scelta e decisione. Non pensate dunque anche voi, amici miei, che oggi siamo stati tutti «spinti» esattamente in quel luogo? Non è venuto forse per tutti noi il tempo inderogabile della decisione? 

E non pensate che sia una decisione che dovremmo prendere insieme a partire da sé, e non ciascuno per sé senza tener conto degli altri?

Il deserto di cui parlo è il luogo della prova non perché sia uno spazio vuoto, bensì perché privo di tutte quelle cose che arredano artificiosamente le esistenze, tutto ciò che le facilita e che le lusinga: è privo cioè delle distrazioni che quotidianamente impediscono a ciascuno di contemplare la propria vita con chiarezza. Il deserto è dunque quel luogo che permette di meditare, concretamente, sulla propria vita nel mondo a partire da un luogo fuori del mondo nel suo significato più vero: libero dal superfluo, da tutto ciò che abbiamo creduto necessario e che invece improvvisamente, adesso lo sappiamo definitivamente, non lo è perché non lo è mai stato. Per contro il deserto ci fa provare il desiderio di tutto ciò che manca veramente alla nostra vita. Lungo  il cammino che ci apriamo faticosamente dentro di lui sentiamo allora l’assenza della comunità, quella della giustizia, quella della gratuità, quella della vera salute e, certo, sentiremo anche la mancanza di quella persona che abbiamo escluso dalla nostra intimità senza comprendere bene perché o dalla quale siamo stati esclusi e che però, misteriosamente, continuiamo ad amare. Sete d’amore? Dire di sì, in ogni senso possibile. Uno tra voi, tanto tempo fa, mi disse che non si poteva né aveva senso fare qualsiasi cosa insieme se non ci si fosse voluti almeno un po’ di bene. Non il bene astratto dell’ideologia, ma proprio quello corporeo e spirituale che si prova a contatto. Certo, comprendere in cosa consista questo bene non è sempre stato facile e spesso invece che il bene ci siamo fatti il male. Infatti i pochi esseri che abitano stabilmente i deserti  sono sempre pericolosi: iene e demoni. Di Gesù però dicono che alla fine della prova anche le fiere gli stavano accanto come fossero agnelli (l’Eden!). Dobbiamo allora cogliere il momento per riuscire una buona volta a comprendere che cosa significa amarci l’un l’altro senza utilizzare i sotterfugi, le mediazioni assurde e l’ipocrisia con cui ogni volta ci siamo passati sotto o sopra. Ho l’impressione, la certezza, che nel momento in cui toccheremo questa realtà e le obbediremo allora sì che «saremo tutto».  

È perciò che il deserto è quel luogo in cui, attraverso la meditazione e la prova, si forma in modo duraturo lo spirito forte di un nuovo inizio. Oggi abbiamo la possibilità non di ripetere un rituale come fosse una parentesi alla fine insignificante per noi e per il mondo – e di rituali stanchi e inutili, lasciatemelo dire, ne siamo grandi esperti – ma di sfondare finalmente la membrana della Storia che ci tiene prigionieri di un sogno malefico. Andare oltre, come ci ha spesso ripetuto un vecchio saggio. In questo momento andare oltre significa andare ben al di là della pandemia, vuol dire andare tutti insieme su di un altro piano dell’esistenza.

Temprati dal deserto, con la forza spirituale acquisita attraverso le privazioni e la sfida vittoriosa con i demoni, ci potremo ripresentare nel mondo con una potenza nuova che non è del mondo, quella che ormai sa – come dice Gesù al demonio che lo tenta una prima volta – che non si vive di solo pane, ma con e attraverso la Parola. La quale è più materiale della materia. Le tentazioni a cui viene sottoposto il Cristo sono quelle di sempre: possesso, potere, manipolazione. Materia che è meno della materia. Sono quelle contro le quali abbiamo sempre lottato: per questo siamo infatti diventati amici, ve lo ricordate?

È quella Parola che ci sta lavorando in questi giorni, ognuno nel suo luogo, ognuno nella sua clausura, ognuno nel suo deserto, ognuno con una fatica diversa. Luoghi che possono essere quelli di una riconquistata intimità e che però, tutti insieme, stanno creando un unico enorme deserto che è come un gigantesco incontro con la realtà. Poiché il deserto di cui parlo  non sono le strade vuote della metropoli, che è sempre vuota e triste anche quando è piena e tutto vi scorre velocemente e che fa ammalare, ma lo spazio selvatico che ci espone alla Parola e dentro il quale lottiamo uno per una contro le tentazioni. Conosco quasi tutte quelle che in questi giorni immagino assalgono la maggior parte tra voi perché sono state e in parte sono ancora anche le mie. Sapete a cosa mi riferisco. Un insegnamento decisivo del Gesù nel deserto è però quello che sostiene che non si dialoga col demonio, mai, perché una volta che hai accettato di farlo, per quanto ti ritieni furbo ne resterai prigioniero: il suo discorso, la sua retorica, la sua arte della seduzione sono altrettante sbarre che si chiudono attorno a te. Quante volte abbiamo visto quelle sbarre allontanare per sempre da noi dei vecchi amici… 

Le nostre abitazioni giorno dopo giorno si stanno trasformando in frammenti di una landa desertica, con i suoi animali selvaggi, con il suo silenzio profondo, lui sì abitabile come non mai, e con le sue presenze, quelle che di solito non scorgiamo perché troppo indaffarati con una miriade di cose per la maggior parte inutili. La sfida è riconoscere la presenza giusta, quella buona, quella che guarisce, e scacciare quella cattiva, quella che ti fa ammalare, quella che ti mente per farti mentire, quella che ti intima di inginocchiarti davanti a lei in cambio di più potere, di più cose, di più mondanità, di più riconoscimento, di più, di più, di più… Il deserto fa vedere il possibile e l’impossibile.

Il deserto è infatti il luogo che raggiunsero i primi monachoi, i «solitari», quelli che si allontanarono da un impero di decadenza e di ingiustizia prima in pochi e che poi, mese dopo mese, anno dopo anno, divennero centinaia e poi migliaia e iniziarono così a vivere insieme, gruppo per gruppo, nel cenobio, parola che non vuol dire altro da quello che pure noi abbiamo sempre inseguito: luogo di vita in comune. Anche allora, come oggi, fu dunque una prova che riguardò i singoli come la collettività. E attorno ai cenobi si formarono così altre comunità e delle città infine, che dai cenobi ricevevano la forza spirituale. Da quei solitari che riuscirono a vedere, dal loro ritirarsi nel deserto, da quelle comunità dove tutto era in comune, nacque così una nuova civiltà. Quella che nei secoli si è poi perduta perché ha perduto il contatto con la sua verità e si è da tempo inginocchiata davanti ai demoni del capitalismo, e che oggi sta spirando. La questione è che vuole portarci con sé, nel suo inferno.

Questa civiltà non finisce a causa del coronavirus, credo bene che sia a tutti chiaro che ne è solo un epifenomeno, ma per la sua arroganza, per la sua insaziabile rapacità, per la sua ingiustizia, per aver trasformato il mondo in una gigantesca fabbrica di morte. Cos’altro mai poteva partorire se non il demone della distruzione totale, una civiltà che ha innalzato il denaro a idolo assoluto e il potere a fine ultimo di ogni cosa ed esistenza?

Una volta usciti dall’”emergenza” e dal nostro deserto, perché dobbiamo sempre considerare come transitorio il dimorare presso di lui, non dobbiamo permettere che sia stata solamente una parentesi, piena di sofferenze e di morte o anche di scoperte e di momenti memorabili, alla quale succede il ritorno alla normalità di prima, perché è esattamente quella che ci ha portati al punto dove siamo e che non può continuare che in quanto approfondimento della distruzione. E comprendo in questa normalità del prima anche i nostri modi di vivere, o meglio di sopravvivere e di illuderci. Lo vedo che in molti tra noi stanno disperatamente cercando di riaffermare la propria normalità. Non va bene, in tutta amicizia: non ne vale la pena.

Ma dobbiamo fare attenzione anche alla normalità del dopo, quella che ci presenteranno come la nuova necessità fatta di divieti, di assenza di libertà e di rinnovato egoismo, tutto per il nostro bene. O quella che improvvisati profeti ci indicheranno come essere la stoffa del nuovo mondo, uguale a quello di prima solo con dei differenti governatori.

Bisognerebbe invece che ripetessimo il gesto di separazione dei primi monachoi: fare secessione dalla decadente civiltà della distruzione, costruire i nostri cenobi, le nostre comuni. Ci ho molto pensato nei tempi recenti sul perché non lo abbiamo ancora fatto, sul perché non ne siamo stati capaci, su cosa ci ha impedito finora di riprovare ancora e non ho saputo darmi molte risposte soddisfacenti. Qualcuno tra voi magari riuscirà a suggerirne qualcuna. Io forse ne comincio a intravedere alcune che non avevo ancora considerato. Ma in ogni caso questo tempo in cui siamo stati «spinti» dallo Spirito merita, io credo, una risposta vera. Da noi. Quella che potrebbe venire dal silenzio che stiamo abitando, dalla solitudine che stiamo vivendo, dal male contro il quale stiamo lottando. Cosa faremo, cosa vedremo, quando usciremo dal deserto?

Il Nazareno una volta venuto fuori dal deserto annunciò che il Regno era ormai vicino. Ho sempre interpretato quel vicino non nel senso temporale di un futuro non troppo lontano e che nessuno giustamente è mai riuscito a calcolare, ma di qualcosa che abbiamo o che ci ritroviamo accanto, come si dice del nostro prossimo appunto. Su questa vicinanza non credo abbiamo bisogno di molte altre parole per capirci.

Vi abbraccio e spero di avere presto vostre notizie,
vostro,

Marcello


20/03/2020 Tratto da Qui e Ora

Traduzione francese [lundi.am]

Lettre aux amis du désert.

Chères amies, chers amis,

Il est peu de choses dans la vie plus réconfortantes qu’écrire des lettres à ses plus chers amis dans un moment comme celui-ci. J’espère que celle-ci vous trouvera bien portants et beaux comme je vous porte en moi. Certains d’entre nous sont en train de vivre avec grande souffrance ces journées mais l’amitié – être au plus proche de tout prochain – est faite ainsi que nous pouvons la partager et partant l’amoindrir si nous le souhaitons. Simplement parce que, en vertu de l’amitié, nous sommes portés sans effort à vivre avec la vie-même d’autrui. Dans ce cloître qui nous a pris, nous devons rester ouverts comme jamais au vent de l’amitié qui est capable, comme nous le savons, de souffler au-delà de toute distance.

Comme sans doute vous avez pu avoir l’occasion de le remarquer nous nous trouvons depuis quelques jours ou semaines, selon nos pays respectifs, tous réduits à une quarantaine en une période qui, par un hasard qui a quelque chose de perturbant, est aussi celle du carême. Période traditionnellement dévolue à l’introspection, au renoncement, mais aussi, peut-être, à la réconciliation. Et puisque, mais qui me connaît le sait bien, j’ai toujours pensé qu’il n’existait rien de tel que le « hasard », et que celui-ci était seulement une façon de parler pour se rassurer, une superstition par laquelle nous nous obligeons à croire que ce qui arrive, la façon dont cela arrive, n’a aucune signification pour nous ; j’ai pensé que cette coïncidence faisait partie des signes des temps qui sont là et que nous sommes appelés à interpréter.

Dans les Évangiles on raconte que durant cette période Jésus a été « poussé » par l’Esprit dans le désert pour quarante jours et que là, dans cette période d’ascèse, il a subi les tentations du démon. C’est un topos que l’on retrouve dans plusieurs histoires rapportées dans l’Ancien Testament, à commencer bien sûr par la traversée aventureuse du peuple juif pour fuir les persécutions. Des histoires différentes, mais toutes signes que le désert est « épreuve ». Bien sûr, dans la vie de chacun de nous il nous est arrivé de traverser des périodes désertiques. Cela ne s’est pas toujours bien passé et nous en portons les cicatrices, en tout cas c’est là mon expérience. Mais les fois où nous sommes sortis plus forts sont celles qui, à bien y penser, nous permettent d’être encore vivants. La chose exceptionnelle est que parfois, comme aujourd’hui, l’épreuve est dans le même temps individuelle et collective, au point d’impliquer des peuples entiers, sinon l’humanité toute entière.
Nous qui avons toujours scruté l’écoulement inexorable de l’histoire en y cherchant les signes de l’événement qui l’interromprait, nous ne pouvons donc pas rester de marbre en face de ce qui a cours. Un événement hors-norme, qui nous fait nous rendre compte que nous n’avons pas assez de mot pour le décrire. Le désert est aussi l’absence de paroles, de discours, de sons répétitifs et agréables. Par ailleurs, en hébreux, le terme utilisé pour « mot », dabar, et celui pour « désert », midbar, ont la même racine : de là, on peut supposer que c’est précisément parce que le désert est un lieu privé de mots qu’il est le plus propice à la révélation de la Parole en tant qu’événement. La première chose à faire donc est d’être à l’écoute, faire suffisamment le ménage en soi pour pouvoir accueillir l’événement. Mais pour écouter quoi au juste ? Dans une interview avec une moniale que j’ai lue récemment, celle-ci déclare que l’obéissance doit être comprise dans son sens étymologique, comme ob-audire, soit « écouter au-devant, en face de ». « Écouter la réalité » est la véritable signification de l’obéissance conclût-elle dans son cloître. Je crois que c’est à un exercice de ce type que la période appelle.

Dans le désert il n’y a pas de rues, pas de chemins déjà tracés et qu’il suffirait de suivre : c’est la tâche de celui ou celle qui le traverse de s’orienter et de dégager une voie qui le porte au-dehors. Il n’y a pas de boutiques non plus, ni de sources d’eaux, ni de plantes et tout semble immobile car dans le désert il n’y a pas de production, pas de bars, pas de centres sociaux, rien de ce que nous tenons comme conditions pour considérer un endroit comme « vivable » n’est présent. On peut dire enfin qu’il n’y a rien d’humain et c’est pourquoi dans le livre du Deutéronome on dit que dans le désert il est une solitude hurlante. Je sais, je sais bien qu’une grande partie de cette période que nous vivons semble essentiellement faite de ce hurlement et de cette déshumanisation, et je comprends la méfiance et l’horreur qui nous prend quelques fois et nous conduit au désespoir. La vulgarité d’une grande partie de la « musique » qui tombe des balcons en Italie ces jours-ci en début de soirée ne parvient pas à couvrir ce hurlement : c’est bien lui qui couvre tout. En réalité, après l’euphorie des premiers jours, c’est un rite qui est déjà en train de disparaître : beaucoup comprennent que c’est quelque chose qui ne sonne pas juste. Changer ce hurlement en un chant dépend de notre sensibilité, de notre entente avec l’événement. Non ne devons pas nous rouler dans le désespoir ni nous figer dans le déni. Il est de nombreuses façons de désespérer et de nier, et souvent elles paraissent être leurs contraires, dans l’agitation dont elles sont faites et qu’elles transmettent : ne nous faisons pas avoir. Écoutons le chant de la réalité, pour de vrai.

Il faut penser que, toujours dans ces vieux livres, on raconte que le jardin d’Éden a été la première victoire sur le chaos désertique, qu’il fut planté en fait au centre de là où il n’y avait rien, ni buissons ni herbe, ni fleuve ni rien d’autre. Et ce jardin est en effet resté inoubliable, en tant que promesse du bonheur auquel tendre : un lieu d’abondance où il n’y a ni travail ni exploitation, où tout est en équilibre avec tout. Dans leurs meilleurs moments, les peuples ont pensé que c’était la seule existence digne d’être vécue. La victoire dans et sur le désert ne signifie alors rien d’autre qu’accéder à la possibilité d’une vie plus vraie, plus riche, plus heureuse et en cela plus libre. Chacun de nous en cette minute précise vit sa propre épreuve et il n’est pas aisé de distinguer celle qui est supportée par le corps de celle qui l’est par l’esprit, comme habituellement nous tendons à le faire. Sans doute est-ce l’occasion, à cette minute et pas un autre demain ou Dieu sait quand, de pouvoir réunir ce que d’habitude nous sommes portés à considérer comme divisé. Vous le savez mieux que moi : notre civilisation a été de ses racines jusqu’à son sommet la civilisation de la division : ne lui permettons pas aujourd’hui de l’approfondir encore et encore.

Le désert est le lieu propre à la krisis, dans l’acception originale de cet antique mot grec qui continue à nous obséder : choix et décision. Ne pensez-vous donc pas, mes amis, qu’aujourd’hui nous soyons tous « poussés » exactement à cet endroit ? Le moment inéluctable de la décision n’est-il pas venu peut-être pour nous tous ? Et ne pensez-vous pas que ce soit une décision que nous devrions prendre ensemble à partir de soi et non chacun pour soi sans tenir compte des autres ?

Le désert dont je parle est le lieu de l’épreuve, non parce qu’il est un espace vide, mais parce qu’il est privé de toutes les choses qui décorent artificiellement les existences, tout ce qui les facilite et les flatte : il est privé donc des distractions qui empêchent chacun quotidiennement de contempler sa propre vie avec clairvoyance. Le désert est par conséquent le lieu qui permet de méditer, concrètement, sur sa propre vie dans le monde, depuis un lieu hors du monde, au sens le plus véritable : libre du superflu, de tout ce que nous avons cru nécessaire mais qui, au contraire, maintenant nous le savons définitivement, ne l’est soudainement plus parce qu’il ne l’a jamais été. Réciproquement, le désert nous fait éprouver le désir de tout ce qui manque vraiment à notre vie. Le long du chemin que nous ouvrons péniblement en lui, nous éprouvons alors l’absence de la communauté, celle de la justice, celle de la gratuité, celle de la santé véritable et, bien entendu, nous éprouverons aussi l’absence de cette personne que nous avons exclue de notre intimité sans bien saisir pourquoi, ou de celle qui nous a exclu de la sienne et que néanmoins, mystérieusement, nous continuons à aimer. Soif d’amour ? Il faut dire que oui, dans tous les sens possibles. L’un d’entre vous, il y a longtemps, m’a dit que faire quoi que ce soit ensemble n’a pas de sens et ne peut en avoir si nous ne nous voulons pas au moins un peu du bien. Pas le bien abstrait de l’idéologie, mais celui, précisément, du corps ou de l’esprit que l’on éprouve par le contact. Bien sûr, comprendre en quoi consiste ce bien n’a pas toujours été facile, et souvent même au lieu du bien nous nous sommes fait du mal. En fait, les quelques êtres qui habitent durablement le désert sont toujours dangereux : les hyènes et les démons. De Jésus cependant il est dit qu’à la fin de l’épreuve même les fauves restaient à ses côtés comme s’ils étaient des agneaux (l’Éden !). Nous devons alors saisir le moment pour réussir une bonne fois pour toutes à comprendre ce que signifie nous aimer les uns les autres sans utiliser ni subterfuges, ni médiations absurdes, ni l’hypocrisie avec laquelle à chaque fois nous sommes passés à côté. J’ai l’impression, la certitude, que dans le moment où nous toucherons à cette réalité et lui obéirons, alors oui, nous « serons tout ».

C’est en cela que le désert est ce lieu dans lequel, à travers les méditations et les épreuves, l’esprit fort d’un nouveau commencement se forme durablement. Aujourd’hui nous avons la possibilité de ne pas répéter un rituel comme s’il s’agissait d’une parenthèse finalement insignifiante pour nous et pour le monde – et en matière de rituels usés et inutiles, laissez-moi vous dire que nous sommes de grands experts –mais de déchirer définitivement le voile de l’Histoire qui nous retient prisonniers d’un songe maléfique. Aller au-delà, comme l’a souvent répété un vieux sage. En ce moment, aller au-delà signifie aller bien plus loin que la pandémie, aller tous ensemble vers un autre plan de l’existence.

Endurcis par le désert, avec la force spirituelle acquise à travers les privations et le combat victorieux contre les démons, nous pourrons nous présenter à nouveau au monde avec une puissance nouvelle qui n’est pas du monde, celle qui désormais sait – comme dit Jésus au démon qui le tente une première fois – que l’on ne vit pas seulement de pain, mais avec et à travers la Parole. Laquelle est plus matérielle que la matière. Les tentations auxquelles sont soumises le Christ sont celles de toujours : possession, pouvoir, manipulations. Matière qui est moins que la matière. Ce sont celles contre lesquelles nous avons toujours lutté : c’est pourquoi précisément nous sommes devenus amis, vous vous rappelez ?

C’est cette Parole qui nous travaille ces jours-ci, chacun dans son coin, chacun dans son cloitre, chacun dans son désert, chacun par une peine différente. Des coins qui peuvent être ceux d’une intimité reconquise et qui cependant, tous ensemble créent un unique désert, immense, qui est comme une gigantesque rencontre avec la réalité. Puisque le désert dont je parle ce ne sont pas les rues vides de la métropole, qui est toujours vide et triste même quand elle est pleine et que tout s’y écoule rapidement et qu’elle nous rend malades ; mais l’espace sauvage qui nous expose à la Parole et au sein duquel nous luttons un par une contre les tentations. Je connais presque toutes celles que j’imagine attaquer la majeure partie d’entre vous ces jours-ci, car elles ont été et sont encore en partie aussi les miennes. Vous savez à quoi je me réfère. Un enseignement décisif de Jésus dans le désert est cependant celui qui soutient que l’on ne dialogue pas avec le démon, jamais, parce qu’une fois que tu as accepté de le faire, tu en restes prisonnier, aussi malin que tu te crois être : son discours, sa rhétorique, son art de la séduction sont autant de barreaux qui se referment sur toi. Combien de fois avons-nous vu ces barreaux éloigner de nous pour toujours de vieux amis…

Jour après jour, nos habitations se transforment en fragments d’une lande désertique, avec ses animaux sauvages, son profond silence, si incomparablement habitable, et ses présences, que d’ordinaire nous ne percevons pas, trop débordés par une myriade de choses en grande partie inutiles. Le défi est de reconnaître la juste présence, la bonne, celle qui soigne, et de chasser la mauvaise, celle qui te rend malade, qui te ment pour te faire mentir, qui t’intime de t’agenouiller devant elle en échange de plus de pouvoir, de plus de choses, de plus de mondanités, de plus de reconnaissance, de plus de, de plus de, de plus de… Le désert fait distinguer le possible et l’impossible.

Le désert est d’ailleurs le lieu qu’on rejoint les premiers monachoi, les « solitaires », ceux qui se sont éloignés d’un empire injuste et décadent, d’abord en petit nombre, puis qui, mois après mois, années après années, sont devenus des centaines et des milliers et ont commencé ainsi à vivre ensemble, groupe par groupe, dans la cénobie, mot qui ne veut pas dire autre chose que ce que nous avons toujours recherché nous aussi : lieu de vie en commun. Déjà à ce moment-là, comme aujourd’hui, ce fut donc une épreuve qui affectait les personnes comme la collectivité. Et autour des cénobies se formèrent ainsi d’autres communautés et enfin des villes, qui des cénobies recevaient leur force spirituelle. De ces solitaires qui réussirent à voir, de leur retrait dans le désert, de cette communauté où tout était en commun, naquit ainsi une nouvelle civilisation. Celle qui par la suite s’est perdue dans les siècles parce qu’elle a perdu le contact avec sa vérité et s’est avec le temps toujours plus agenouillée devant les démons du capitalisme, et qui aujourd’hui expire. Le problème est qu’il veut nous emporter avec lui, dans son enfer. Cette civilisation ne finit pas à cause du coronavirus, je crois bien qu’il est clair pour tous qu’il est seulement un épiphénomène, mais à cause de son arrogance, de sa rapacité insatiable, de son injustice, à cause d’avoir transformé le monde en une gigantesque usine morbide. Qu’est-ce qui pouvait naître d’autre, à part le démon de la destruction totale, d’une civilisation qui a érigé l’argent au rang d’idole absolue et le pouvoir comme fin dernière de toute chose et de toute existence ?

Une fois sortis de l’« urgence » et de notre désert, parce que nous devons toujours considérer que demeurer auprès de lui n’est que transitoire, nous ne devons pas permettre que ce soit seulement une parenthèse, pleine de souffrances et de morts ou même de découvertes et de moments mémorables, à laquelle succéderait le retour à la normalité d’avant, parce que c’est précisément elle qui nous a porté au point où nous sommes et qui ne peut plus continuer sinon par approfondissement de la destruction. Et j’entends également par normalité d’avant notre mode de vie, ou plutôt de survie et d’illusion. Je vois que beaucoup d’entre nous cherchent désespérément à réaffirmer leur propre normalité. Cela ne va pas, en toute amitié : cela n’en vaut pas la peine.

Mais nous devons faire attention aussi à la normalité d’après, que l’on nous présentera comme la nouvelle nécessité, faite d’interdictions, d’absence de liberté et d’égoïsme renouvelé, le tout pour notre bien. Ou celle que des prophètes improvisés nous indiquerons comme étant l’étoffe du nouveau monde, identique à celle d’avant mais avec des gouvernants différents.

Il faudrait au contraire que nous répétions le geste de séparation des premiers monachoi : faire sécession de la civilisation décadente de la destruction, construire nos cénobies, nos communes. J’ai beaucoup pensé ces derniers temps à pourquoi nous ne l’avons pas encore fait, pourquoi nous n’en étions pas capables, qu’est-ce qui nous a empêché jusqu’ici d’essayer à nouveau, et je n’ai pas su me donner des réponses satisfaisantes. L’un d’entre vous réussira probablement à en suggérer une. Je commence peut-être à en entrevoir une que nous n’avions pas encore considérée. Mais dans tous les cas ce temps où nous a « poussé » l’Esprit mérite, je crois, une vraie réponse. De notre part. Celle qui pourrait venir du silence que nous habitons, de la solitude que nous visons, du mal contre lequel nous luttons. Que ferons-nous, que verrons-nous, quand nous sortirons du désert ?

Une fois sorti du désert, le Nazaréen annonce que le Règne est désormais proche. J’ai toujours interprété ce proche non dans le sens temporel d’un futur pas trop lointain et que personne d’ailleurs n’a jamais réussi à calculer, mais comme quelque chose que nous avons ou qui se trouve à côté de nous, comme on le dit justement de notre prochain. Sur cette proximité, je crois que nous n’avons pas besoin de beaucoup d’autres mots pour nous entendre.

Je vous embrasse et j’espère avoir de vos nouvelles prochainement,

Bien à vous,

Marcello

Traduzione inglese [ill will editions]

My dear friends,

There are few things in life more comforting at a time like this than writing letters to your dearest friends. I hope this one finds you as healthy and beautiful as I carry you within me. Some of us are living with great suffering these days, but friendship – that is, being as close as possible to one another – makes it possible for us to share and therefore diminish this suffering if we wish. This is simply because, by virtue of friendship, we are effortlessly led to live with each others’ lives. In this cloister which has taken us in, we must remain open as never before to the wind of friendship which, as we know, is capable of blowing beyond any distance.

As you may have noticed, we have found ourselves, for a few days or weeks depending on our respective countries, reduced to a quarantine in a time which, in a disturbing coincidence, is also that of Lent, a time traditionally devoted to introspection, to renunciation, and perhaps in the end to reconciliation. As anyone who knows me well can attest, I have always thought that there is no such thing as “chance”, and that “chance” was only a way of speaking to reassure ourselves, a superstition with which we force ourselves to believe that what happens, and the way it happens, has no meaning for us. So I thought this coincidence to be part of the signs of the times that we are called to interpret.

In the Gospels it is told that during this time Jesus was “driven” by the Spirit into the desert for forty days, and that there, in this period of asceticism, he suffered the temptations of the devil.

This is a topos that can be found in several stories of the Old Testament, beginning of course with the adventurous journey of the Jewish people to flee persecution. Different stories, but all signs that the desert is a “trial” [prova]. Of course, the life of each of us has passed through desert periods. It does not always go well, and we bear the scars. At least, that has been my experience. But those times when we did come out of it stronger are the ones that, when you think about it, allow us to still be alive. The exceptional thing is that sometimes, as today, the test is at once individual and collective, to the point of involving entire peoples, if not all of humanity.

We who have always scrutinized the inexorable flow of history, looking for the signs of the event that would interrupt it, therefore cannot stand still in the face of what is happening. An extraordinary event, which makes us realize that we don’t have enough words to describe it. The desert is also the absence of words, speeches, repetitive and pleasant sounds. Moreover, in Hebrew, the term used for “word”, dabar, and that for “desert”, midbar, have the same root: from this, we can assume that it is precisely because the desert is a place deprived of words that it is most conducive to the revelation of the Word as an event. The first thing to do, then, is to listen, to tidy up inside oneself enough to be able to welcome the event. But to listen to what, exactly? In an interview with a nun I recently read, she says that obedience is to be understood in its etymological sense, as ob-audire, “to listen before, in front of”. “Listening to reality” is the true meaning of obedience, she concluded in her cloister. I believe it is an exercise of this kind that the period calls for.

In the desert there are no streets, no paths that have already been traced out and need only to be followed. It is the task of those who cross it to orient themselves and find their own way out. There are no shops, there are no sources of water, there are no plants. Everything appears motionless because in the desert there is no production. There are no bars, and there are no social centers. There is nothing that we would imagine there to be in a place considered “livable”. We can say in the end that there is nothing human, and that is why in the book of Deuteronomy it is said that in the desert there is a screaming loneliness. I know very well that a great part of this time we are living through seems to be made essentially of this screaming and dehumanization, and I understand the distrust and horror in which we are sometimes captured and led to despair. The vulgarity of so much of the “music” that falls in the early evening from Italy’s balconies these days does not manage to cover this scream – the scream covers everything. In fact, after the euphoria of the first days, this ritual is already disappearing: many understand that it doesn’t quite sound right. Changing the scream into a song depends on our sensitivity, our tuning to the event. No, we must not twist in despair or freeze in denial. There are many ways of despairing and denying, and often, in the turmoil of which they are made and which they convey, they seem to be opposites. Let’s not be fooled. Let us truly listen to the song of reality.

One must think of how, in those old books, it is said that the Garden of Eden was the first victory over the desert chaos. That it was in fact planted in the center of where there was nothing, neither bushes nor grass, neither river nor anything else. It has indeed remained unforgettable, that garden, as a promise of the happiness to which we aspire: a place of abundance where there is neither work nor exploitation, where everything is in balance with everything. In their best moments, people thought this to be the only existence worth living. Victory in and over the desert means nothing more than access to the possibility of a life that is more true, rich, happy, and therefore more free.

In this precise moment, each one of us lives their own trial [prova], and it is not easy to distinguish between the one endured by the body and the one endured by the spirit, as we usually tend to do. Perhaps this is the occasion, not another tomorrow or who knows when, to reunite what we are usually inclined to consider divided. You know it better than I: our civilization has been, from top to bottom, the civilization of division. Let us not allow it today to deepen this schism again and again.

The desert is the place of the krisis, in the original meaning of this ancient Greek word that continues to haunt us: choice and decision. Don’t you think, then, my friends, that today we are all “driven” to exactly that place? Has not the imperative moment of decision come for all of us? Don’t you think that it is a decision that we should make together, beginning from ourselves, rather than each one for themselves without taking into account the others?

The desert I speak of is the place of trial not because it is an empty space, but because it is devoid of all those things that artificially decorate existences, everything that facilitates and flatters them. That is, it is devoid of the distractions that prevent each of us, every day, from contemplating our own lives with clarity. The desert is therefore the place that allows one to meditate concretely on one’s own life in the world, starting from a place outside the world, in the truest sense. Free of the superfluous, of all that we believed was necessary but we now know is not, because it never was. Conversely, the desert makes us feel the desire for everything that is truly missing from our lives. Along the path that we painfully struggle to open up within it, we then experience the absence of community, of justice, of gratuity, and of true health. Of course, we will also feel the absence of that person we have excluded from our intimacy without fully understanding why, or of the person who has excluded us but nevertheless, mysteriously, we continue to love. A thirst for love? It must be said, yes, in every possible sense. One of you, a long time ago, told me that it was not possible and didn’t make sense to do anything together if we didn’t at least want to do each other some good. Not the abstract good of ideology, but the bodily or spiritual good that one feels in contact. Of course, it has not always been easy to understand what this good consists of, and often instead of good, we have done harm to ourselves. In fact, the few beings that permanently inhabit the desert are always dangerous: hyenas and demons. They say of Jesus, however, that at the end of his trial, even the beasts stood by him like lambs (Eden!). I have the impression, the certainty, that the moment we touch this reality and obey it, we will indeed “be everything”.

That is why the desert is the place where, through trials and meditation, the strong spirit of a new beginning is forged in a lasting manner. Today, we have the possibility of not repeating a ritual as if it were an ultimately insignificant parenthesis for us and for the world – of tired and useless rituals, let me tell you, we are great experts – but of definitively tearing the veil of History that holds us captive to an evil dream. To go beyond, as an old sage has often told us. At this moment, this means going far beyond the pandemic. It means going on, all together, to another plane of existence.

Tempered by the desert, with the spiritual strength acquired through hardship and the victorious battle with demons, we will be able to return to the world accompanied by a power that is not of this world. A power that now knows, as Jesus told the demon who first tempted him, that one does not live on bread alone, but with and through the Word, which is more material than matter. Christ is subjected to everyday temptations—possession, power, manipulation—matter which is less than matter. The same temptations we have always struggled against — that’s the reason we became friends, remember?

It is this Word which works on us these days, each in their place, each in their cloister, each in their desert, each with a different struggle [fatica]. Places that may be those of a regained intimacy, but which, taken all together, create a single enormous desert that is like a gigantic encounter with reality. Because the desert I am talking about is not the empty streets of the metropolis, which are sad and empty even when they are full and everything flows quickly and makes us sick, but the wild space that exposes us to the Word and within which we fight one by one against temptations. I myself am familiar with many of the temptations I imagine you are fighting these days, for they have also been mine in the past, and partly still are. You know what I mean. One of Jesus’ decisive teachings in the desert, however, maintains that you are not to engage in dialogue with the devil, never, because once you have agreed to do so, no matter how clever you think you are, you remain his prisoner: his speech, his rhetoric, his art of seduction are only so many barriers that close in upon you. How many times have we watched those barriers drive old friends away from us forever?

Day after day, our dwellings are transformed into fragments of a desert wasteland, with its wild animals, its deep, incomparably habitable silence, and its presences, which usually we do not perceive, too overwhelmed by a myriad of other, largely useless things. The challenge is to recognize the right presence, the good one, the one that heals, and to chase away the bad one, the one that makes you sick, that lies to make you lie, that makes you kneel before it in exchange for more power, more things, more worldliness, more recognition, more, more, more… The desert shows us the possible and the impossible.

In fact, the desert was the place reached by the first monachoi, the “solitaries”, those who left an unjust, decadent empire. First they left in small numbers, then month after month, year after year, they became hundreds and thousands and thus began to live together, group by group, in cenobia, a word that means nothing other than what we too have always sought: a place of life in common. Even then, as now, the desert was therefore a test that affected both individuals and the community. Communities formed around the cenobies, and finally cities, which received their spiritual strength from the cenobies. From these solitary people who managed to see, from their retreat into the desert, from this community where everything was in common, a new civilization was born. The civilization that later got lost in the centuries because it lost contact with its truth and, with the passage of time, knelt ever more before the demons of capitalism, the same civilization which is now flickering out. The problem is that it wants to take us with it, to its hell.

This civilization does not end because of the coronavirus. I think it is clear to everyone that it is only an epiphenomenon. This civilization ends because of its arrogance, its insatiable greed, its injustice, because of its having turned the world into a gigantic morbid factory. What else but a demon of total destruction could have been born from a civilization that erected money as the absolute idol, and power as the ultimate end of all things and all existence?

Once we are out of the “emergency” and out of our desert, for we must always consider dwelling within it as only transitory, we must not allow it to be only a parenthesis, full of suffering and death or even of discoveries and memorable moments, to be followed by a return to the normality of before. For it is precisely this normality that has brought us to the point where we are and which can no longer continue except by deepening the destruction. This normality also includes the normality of our earlier way of life, or rather, our ways of surviving and deluding ourselves. I see that many of us are desperately seeking to reaffirm our own normality. This is not good. In all friendship: it is not worth it.

But we must also pay attention to the normality afterwards, which will be presented to us as the new necessity, made up of prohibitions, lack of freedom and renewed selfishness, all for our own good. Or what improvised prophets will proclaim to be the fabric of the new world, identical to the one before but with different rulers.

We must instead repeat the gesture of separation of the first monachoi: to secede from the decadent civilization of destruction, to build our cenobies, our communes. I have been thinking a lot lately about why we haven’t done it yet, why we haven’t been able to do it, what has prevented us from trying again, and I haven’t been able to give myself any satisfactory answers. Some of you will probably be able to suggest one. I may be starting to glimpse a few that I’ve yet to consider. In any case, I believe this time, in which we have been “pushed” by the Spirit, deserves a true answer. From us. One that could come from the silence we inhabit, the solitude we aim at, the evil we struggle against. What will we do, what will we see, when we leave the desert?

Once out of the desert, the Nazarene announced that the Kingdom was near. I have always interpreted this nearness not in the temporal sense of a not-too-distant future, which no one has ever been able to calculate, but as something we have, or something that is next to us, as is said of a neighbor. Regarding this closeness, I believe we don’t need many more words to understand each other.

I send you my love, and I hope to hear from you soon,

Yours,

Marcello

Traduzione spagnolo [FUGA NÓMADA]

Carta a los amigos del desierto

Queridas amigas, queridos amigos.

Hay pocas cosas en la vida más reconfortantes que escribir cartas a sus más queridos amigos en un momento como este. Espero que ésta les encuentre sanos y hermosos tal y como yo les llevo dentro.

Algunos de entre nosotros vivimos con gran sufrimiento en estos días, pero la amistad- estar en lo posible, más próximo al prójimo- hace que podamos compartirlo y por tanto disminuirlo si así lo deseamos. Simplemente porque, en virtud de la amistad, somos llevados sin esfuerzo a vivir con la vida misma de los otros. En este monasterio que nos ha tomado, debemos permanecer abiertos como nunca antes al viento de la amistad que es capaz, como sabemos, de soplar más allá de toda distancia.

Como sin duda ustedes han podido tener la ocasión de notarlo, nosotros nos encontramos desde hace algunos días o semanas, según nuestros respectivos países, reducidos todos a una cuarentena en un periodo que, por un azar que tiene algo perturbante, es también el tiempo de la cuaresma. Periodo tradicionalmente atribuido a la introspección, al renunciamiento, pero también, quizá, a la reconciliación. Y ya que, quien me conoce lo sabe bien, yo siempre he pensado que no existe tal cosa del “azar”, y que esta era solamente una manera de hablar para tranquilizarse, una superstición por la cual nos obligamos a creer que lo que llega, la forma en que esto llega, no tiene ninguna significación para nosotros; yo he pensado que esta coincidencia hace parte de los signos de los tiempos que están ahí y que nosotros estamos llamados a interpretar.

En los evangelios se cuenta que durante este período Jesús ha sido “llevado” por el Espíritu al desierto por cuarenta días y que ahí, en este periodo de ascesis, él ha sufrido la tentaciones del demonio.

Es un topos que se encuentra en muchas historias contadas en el Antiguo Testamento, comenzando, claro está, por la aventurada travesía del pueblo judío para huir de las persecuciones. Historias diferentes, pero que coinciden todas en señalar que el desierto es “prueba”. Por supuesto, la vida de cada uno de nosotros ha llegado a atravesar períodos desérticos. Esto no siempre termina bien, nosotros portamos las cicatrices, en todo caso, esa es mi experiencia. Pero las veces en que hemos salido más fuertes son aquellas que, pensándolo bien, nos permiten estar todavía vivos. La cosa excepcional es que en ocasiones, como hoy, la prueba es al mismo tiempo individual y colectiva, al punto de implicar pueblos enteros, sino es que a la humanidad toda entera.

Nosotros, que siempre hemos examinado el flujo inexorable de la historia buscando los signos del evento que la interrumpiera, no podemos por tanto quedarnos quietos como mármol ante lo que está pasando. Un acontecimiento fuera-de-norma, nos hace dar cuenta de que no tenemos suficientes palabras para describirlo. El desierto también es la ausencia de palabras, de discursos, de sonidos repetitivos y agradables. Por otra parte, en hebreo, el término utilizado para “palabra”, dabar,  y el utilizado para “desierto”, midbar, tiene la misma raíz: de aquí, se puede suponer que es precisamente porque el desierto es un lugar privado de palabras que es lo más propicio para la revelación de la Palabra como evento. La primera cosa a hacer es entonces estar a la escucha, limpiarse lo suficiente a sí mismo para poder acoger el evento. ¿Pero para escuchar qué exactamente? En una entrevista con una monja que leí recientemente, esta declaraba que la obediencia debe ser comprendida en su sentido etimológico, como ob-audire, es decir “escuchar  delante, en frente de”. “Escuchar la realidad” es la verdadera significación de la obediencia, concluye ella, en su convento. Creo que el llamado de este tiempo es a hacer un ejercicio de este tipo.

En el desierto no hay calles, ningún camino ya trazado al que solo bastaría seguir: es la tarea de aquel o aquella que lo atraviese, orientarse y despejar una vía que le lleve fuera. Tampoco hay tiendas, ni fuentes de agua, ni plantas, todo parece inmóvil ya que en el desierto no hay producción, ni bares, ni centros sociales, nada de eso que tenemos por condiciones para considerar un lugar como habitable en este presente. Se puede decir finalmente que no hay nada de humano y por eso en el libro del Deuteronomio se dice que el desierto es una soledad aulladora. Sé, sé bien que gran parte de este periodo que vivimos parece esencialmente hecho de ese aullido y de esa deshumanización, y comprendo la desconfianza y el horror que nos toma algunas veces y nos conduce a la desesperación. La vulgaridad de una gran parte de la “música” que sale de los balcones en Italia, estos días en las primeras horas de la noche, no pueden cubrir este aullido: es él quien cubre todo. En realidad, luego de la euforia de los primeros días, es un rito que ya está desapareciendo: muchos entienden que es algo que no suena justo. Transformar este aullido en un canto depende de nuestra sensibilidad, de nuestro entendimiento con el evento, el acontecimiento. No, no debemos engañarnos en la desesperación ni congelarnos en la negación. Hay muchas maneras de desesperar y negar, y a menudo parecen contradecirse, en la agitación de la cual están hechas y que transmiten: que no nos engañen. Escuchemos el canto de la realidad, de verdad.

Es preciso reflexionar que, en esos viejos libros siempre se cuenta que el jardín del Edén ha sido la primera victoria sobre el caos desértico, que de hecho fue plantado en el centro de ahí, donde no había nada, ni arbustos, ni hierba, ni río, ni ningún otra cosa. Este jardín ha permanecido, en efecto, inolvidable, en cuanto promesa de la felicidad a la cual se tiende: un lugar de abundancia donde no hay ni trabajo ni explotación, donde todo está en equilibrio con todo. En sus mejores momentos, las personas han pensado que era la única existencia digna de ser vivida. La victoria en y sobre el desierto no significa, entonces, nada más que acceder a la posibilidad de una vida más verdadera, más rica, más feliz y por esta razón más libre. Cada uno de nosotros en este preciso momento vive su propia prueba y no es fácil de distinguir  aquello que está soportado por el cuerpo de aquello que lo está por el espíritu, como habitualmente tendemos a hacerlo. Sin duda es esta la ocasión, en este momento, no en otro mañana o Dios sabe cuándo, de poder reunir eso que habitualmente hemos llegado a considerar como dividido. Ustedes lo saben mejor que yo: nuestra civilización ha sido desde sus raíces hasta sus cimas la civilización de la división. No le permitamos que hoy se profundice más y más.

El desierto es el lugar propio de la krisis, en la acepción original de esta antigua palabra griega que continúa obsesionandonos: elección y decisión. ¿No piensan entonces ustedes, mis amigos, que hoy todos nosotros seremos “llevados” exactamente a este lugar? El momento ineludible de la decisión ¿no ha venido quizá por todos nosotros?

¿Y no piensan ustedes que esta sea una decisión que de por sí debemos tomar juntos y no cada uno por su cuenta sin tener en consideración a los otros?

El desierto del cual hablo es el lugar de la prueba, no porque sea un espacio vacío, sino porque está privado de todas las cosas que decoran artificialmente las existencias, todo eso que las facilita y las halaga: está privado, por tanto, de las distracciones que impiden a cada uno, en la cotidianidad, contemplar su propia vida con clarividencia. El desierto es por consecuencia el lugar que permite meditar, concretamente, sobre su propia vida en el mundo, desde un lugar fuera del mundo, en el más auténtico sentido: libre de lo superfluo, de todo lo que hemos creído necesario pero que, al contrario, ahora en definitiva lo sabemos, de repente ya no lo es  más, porque sencillamente jamás lo ha sido. Recíprocamente el desierto nos hace sentir el deseo de todo lo que falta verdaderamente en nuestra vida. A lo largo del camino que dolorosamente abrimos en él, sentimos entonces la ausencia de la comunidad, así como la de la justicia, la de la gratuidad, la de la verdadera salud, y por supuesto, sentiremos también la ausencia de esas personas que hemos excluido de nuestra intimidad sin saber bien porqué, o de aquellas que nos han excluido de la suya y que, no obstante, misteriosamente, nosotros les seguimos amando. ¿Sed de amor? Hay que decir que sí, en todos los sentidos posibles. Uno de entre ustedes, hace ya algún tiempo, me ha dicho que hacer lo que sea juntos no tiene sentido,y no puede llegar a tenerlo, sino nos deseamos al menos un poco de bien. No el bien abstracto de la ideología, sino aquel, precisamente, del cuerpo o del espíritu que se experimenta por el contacto. Desde luego, comprender en qué consiste este bien no siempre ha sido fácil, e incluso a menudo, en lugar del bien nosotros hemos hecho el mal. De hecho, algunos de los seres que habitan por mucho tiempo el desierto quedan siempre en peligro: las hienas y los demonios. De Jesús, sin embargo, se dice que al final de la prueba incluso las fieras permanecían a su lado como si fueran corderos ( ¡El Edén!) Nosotros debemos entonces aprovechar el momento para lograr, de una buena vez por todas, comprender lo que significa amarnos los unos a los otros sin utilizar ni subterfugios, ni mediaciones absurdas, ni la hipocresía con la cual estamos acostumbrados a pasar de lado. Yo tengo la impresión, la certitud, de que en el momento en que nos encontremos a esta realidad y le obedezcamos, entonces sí, nosotros “seremos todo”

En este sentido el desierto es ese lugar en el que a través de las meditaciones y las pruebas, se forma duramente el espíritu fuerte de un nuevo comienzo. Hoy tenemos la posibilidad de no repetir un ritual como si se tratara de un paréntesis finalmente insignificante para nosotros y para el mundo- y en cuanto a rituales desgastados e inútiles, déjenme decirles que somos grandes expertos- pero para rasgar definitivamente la vela de la Historia que nos retiene como prisioneros de un sueño maléfico. Ir más allá, como a menudo había repetido un viejo sabio. En este momento, ir más allá significa ir mucho más lejos que la pandemia, ir todos juntos hacia otro plano de la existencia.

Endurecidos por el desierto, con la fuerza espiritual adquirida a través de las privaciones y el combate, victoriosos contra los demonios, podremos presentarnos de nuevo al mundo con una potencia nueva que no es del mundo, esa que a partir de ahora sabe- como dice Jesús al demonio que le tienta una primera vez- que no se vive únicamente de pan, sino con y a través de la Palabra. Que es más material que la materia misma. Las tentaciones a las que está sometido Cristo son las mismas de siempre: posesión, poder, manipulación. Materia que es menos que la materia. Estas son las mismas contra las que hemos luchado desde siempre: ¿Por eso, precisamente, nos hemos hecho amigos, recuerdas?

Es esta Palabra la que nos preocupa por estos días, cada uno en su esquina, cada uno en su convento, cada uno en su desierto, cada uno con una pena diferente. Esquinas que pueden ser las de una intimidad reconquistada y, para la que, sin embargo, todos juntos crean un único desierto inmenso, que es como un gigantesco encuentro con la realidad. Puesto que el desierto del cual hablo no son las calles vacías de la metrópolis, que está siempre vacía y triste incluso cuando está repleta y todo transcurre rápidamente y nos vuelve enfermos; sino que es el espacio salvaje que nos expone a la Palabra y en el seno del cual luchamos uno por uno contra las tentaciones. Conozco a casi todas las que imaginan atacar la mayor parte de ustedes estos días. Esto, porque ellas han sido y son aún en parte también las mías. Ustedes saben a qué me refiero. Una enseñanza decisiva de Jesús en el desierto es, sin embargo, aquella que sostiene que uno no dialoga con el demonio, nunca, porque una vez que has aceptado hacerlo, permaneces prisionero, y por más pícaro que tú creas ser: su discurso, su retórica, su arte de la seducción son tanto como las rejas que se cierran sobre ti. Cuántas veces hemos visto a esas rejas apartarnos para siempre de viejos amigos…

Día tras día, nuestras habitaciones se transforman en fragmentos de un páramo desértico, con sus animales salvajes, su profundo silencio, tan incomparablemente habitable, y sus presencias, que de ordinario no las percibimos, demasiado desbordados por una multitud de cosas en gran parte inútiles. El desafío es reconocer la justa presencia, la buena, aquella que cura, y expulsar la mala, aquella que te enferma, que te miente para hacerte mentir, que te intimida para que te arrodilles ante ella a cambio de más poder, de más cosas, de más trivialidades, de más reconocimiento, de más, de más, de más… El desierto hace distinguir lo posible y lo imposible.

El desierto es por otra parte el lugar en el que se unieron los primeros monachoi, los “solitarios”, aquellos que se están lejos de un imperio injusto y decadente, primero en pequeños números, pero luego de que, mes tras mes, año tras año, han devenido centenares y millares, han comenzado así a vivir juntos, grupo por grupo, en la cenobita, palabra que no quiere decir otra cosa que aquello que nosotros también siempre hemos buscado: lugar de vida en común. Ya en ese momento, como hoy, fue una prueba que afectó tanto a las personas como a la comunidad. Alrededor de los cenobitas se formarán así las otras comunidades y al final, los pueblos, quienes recibieron su fuerza espiritual de los cenobitas, de esos solitarios que consiguieron ver, de su retirada en el desierto, de esa comunidad donde todo era en común, nació así una nueva civilización. Esa que en su desarrollo se ha perdido en los siglos, porque ha perdido el contacto con su verdad y con el tiempo es cada vez más arrodillada ante los demonios del capitalismo, y que hoy expira. El problema es que nos quiere importar con él, en su infierno.

Esta civilización no terminó a causa del coronavirus, creo que es muy claro para todos que este es solamente un epifenómeno, sino a causa de su arrogancia, de su rapacidad insaciable, de su injusticia, a causa de haber transformado el mundo en una gigantesca fábrica mórbida.

¿Qué puede nacer de todo esto, además del demonio de la destrucción total, de una civilización que ha erigido al dinero al nivel de ídolo absoluto y el poder como fin último de toda cosa y de toda existencia?

Una vez fuera de la urgencia y de nuestro desierto, ya que debemos considerar siempre que habitar en él no es más que transitorio, no debemos permitir que sea solo un paréntesis, lleno de sufrimientos y de muerte o incluso de descubrimientos y de momentos memorables, al que sucedería el regreso a la normalidad de antes, porque es precisamente ella quien nos ha llevado al punto donde estamos y quien no puede más que continuar profundizando la destrucción. Y entiendo además por normalidad de antes nuestro modo de vida, o mejor de supervivencia y de ilusión. Veo que muchos de entre nosotros buscan desesperadamente reafirmar su propia normalidad. Esto no va, en toda amistad: esto no vale la pena.

Pero nosotros debemos prestar atención también a la normalidad que viene después, que se nos presentará como la nueva necesidad, hecha de prohibiciones, de ausencia de libertad y de un egoísmo renovado, y todo por nuestro bien. O eso que los profetas improvisados nos indicarán como el material del nuevo mundo, idéntico al anterior pero con gobiernos diferentes.

Al contrario, tendríamos que repetir el gesto de separación de los primeros monachoi: hacer secesión de la civilización decadente, de la destrucción, construir nuestros cenobios, nuestras comunas. He pensado mucho últimamente en por qué no lo hemos hecho todavía, por qué no hemos sido capaces, qué es lo que nos ha impedido hasta ahora intentarlo de nuevo; no he sabido darme respuestas satisfactorias. Uno entre ustedes logrará probablemente sugerir una. Tal vez estoy comenzando a ver una que no habíamos considerado aún. Pero en todos los casos este tiempo a donde nosotros hemos “llevado” el Espíritu merece, yo creo, una verdadera respuesta.

De nuestra parte. Cuestión que podrá venir del silencio que habitamos, de la soledad que queremos, del mal contra el que luchamos. ¿Qué haremos, qué veremos, cuando salgamos del desierto?

Una vez fuera del desierto, el Nazareno anunció que el Reino está ahora próximo. Yo siempre he interpretado este próximo no en el sentido temporal de un futuro no muy lejano, y que nadie por otra parte ha podido jamás calcular, sino como aquello que tenemos o que se encuentra a nuestro lado, tal y como se dice justamente de nuestro prójimo. Sobre esta proximidad, creo que no tenemos mucha necesidad de otras palabras para entendernos.

Abrazos y espero tener noticias de ustedes próximamente, atentamente,

 Marcello

Traduzione greca [www.lifo.gr]

Γράμμα στους φίλους της ερήμου Πηγή

Αγαπητές φίλες, αγαπητοί φίλοι, Λίγα πράγματα στη ζωή είναι πιο παρηγορητικά από το να γράφεις γράμματα σε φίλους σε μία στιγμή σαν κι αυτή. Ελπίζω το συγκεκριμένο να σας βρει καλά στην υγεία σας και όμορφους όπως σας φέρνω μέσα μου.Κάποιοι από μάς βιώνουμε τις μέρες αυτές με μεγάλο πόνο, αλλά η φιλία -το να είσαι όσο το δυνατόν πιο κοντά στον κάθε πλησίον σου- είναι έτσι καμωμένη που μπορούμε αυτόν τον πόνο να τον μοιραστούμε και επομένως να τον ελαττώσουμε αν το επιθυμούμε. Πολύ απλά, η φιλία μάς παρακινεί αβίαστα να ζούμε με την ίδια τη ζωή των άλλων. Σε αυτήν τη μοναστηριακή απομόνωση που μας επιβλήθηκε, πρέπει να παραμείνουμε ανοιχτοί όπως ποτέ στον άνεμο της φιλίας που είναι ικανός, όπως ξέρουμε, να φυσάει πέρα από κάθε απόσταση.Όπως σίγουρα είχατε την ευκαιρία να το παρατηρήσετε, έχουμε μπει, εδώ και λίγες μέρες ή εβδομάδες, ανάλογα με τις αντίστοιχες χώρες μας, σε μία υποχρεωτική καραντίνα εν μέσω μιας περιόδου που συνέπεσε, από μία τυχαία και κάπως αινιγματική σύμπτωση, να είναι και της Σαρακοστής. Μιας περιόδου παραδοσιακά αφιερωμένης στην ενδοσκόπηση, στην αποποίηση, αλλά ίσως και στη συμφιλίωση. Και εφόσον -αλλά όποιος με γνωρίζει το ξέρει καλά- πάντα πίστευα στην ξεχωριστή ιδιότητα του “τυχαίου”, αν δεν το εκλάβουμε μόνο ως έναν τρόπο έκφρασης που μας ανακουφίζει, μια δεισιδαιμονία μέσω της οποίας αναγκαζόμαστε να πιστεύουμε ότι αυτό που συμβαίνει, ο τρόπος με τον οποίο συμβαίνει, δεν έχει κανένα νόημα για μας· σκέφτηκα ότι η σύμπτωση αυτή ήταν ένα από τα σημάδια των καιρών που έχουμε μπροστά μας και που καλούμαστε να ερμηνεύσουμε.Τα Ευαγγέλια διηγούνται ότι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το Πνεύμα “εξώθησε” τον Ιησού να πάει στην έρημο για σαράντα ημέρες και ότι εκεί, σε αυτή την περίοδο ασκητισμού, υποβλήθηκε στους πειρασμούς του δαίμονα.Είναι ένα μοτίβο που επανέρχεται σε πολλές ιστορίες που αναφέρονται στην Παλαιά Διαθήκη, αρχής γενομένης βέβαια από την περιπετειώδη έξοδο του εβραϊκού λαού προκειμένου να αποφύγει τους διωγμούς. Διαφορετικές ιστορίες, αλλά όλες σηματοδοτούν ότι η έρημος είναι “δοκιμασία”. Φυσικά, στη ζωή του καθενός, έχει τύχει να γνωρίσουμε μερικές φορές ερημικές περιόδους. Αυτό δεν είχε πάντα καλή κατάληξη και φέραμε μέσα μας τα σημάδια, τουλάχιστον αυτή είναι η εμπειρία μου. Αλλά όλες οι φορές που βγήκαμε πιο δυνατοί, είναι αυτές, αν το σκεφτούμε, που μας επέτρεψαν να κρατηθούμε ακόμη ζωντανοί. Το πιο απίθανο είναι ότι μερικές φορές, όπως και σήμερα, η δοκιμασία είναι ταυτόχρονα ατομική και συλλογική, σε σημείο να αφορά ολόκληρους λαούς, αν όχι ολόκληρη την ανθρωπότητα.Εμείς, που πάντα εξέταζαμε την αμείλικτη ροή της ιστορίας αναζητώντας τα σημάδια του γεγονότος που θα την διέκοπτε, δεν μπορούμε να παραμείνουμε απαθείς απέναντι σε αυτό που συμβαίνει. Ένα έκτακτο γεγονός, το οποίο μας κάνει να συνειδητοποιούμε ότι δεν έχουμε αρκετές λέξεις για να το περιγράψουμε. Η έρημος είναι επίσης η απουσία λέξεων, λόγων, επαναλαμβανόμενων και ευχάριστων ήχων. Εξάλλου, στην εβραϊκή γλώσσα, ο όρος που χρησιμοποιείται για τη “λέξη” είναι dabar και για την “έρημο”, midbar, δύο ομόρριζες λέξεις: από εκεί κι έπειτα, μπορεί κανείς να υποθέσει ότι ακριβώς επειδή η έρημος είναι ένας τόπος που στερείται λέξεις, είναι και η πιο πρόσφορη για την αποκάλυψη του Λόγου ως γεγονός. Το πρώτο πράγμα που έχεις να κάνεις είναι να ακούσεις, να αποβάλλεις τα περιττά για να μπορέσεις να υποδεχτείς το γεγονός. Αλλά να ακούσεις τι ακριβώς; Σε μια συνέντευξη που διάβασα πρόσφατα, μία μοναχή έλεγε πως η υπακοή (obéissance) πρέπει να γίνεται κατανοητή με την ετυμολογική της έννοια: ob-audire-, δηλαδή “ακούμε ενώπιον κάποιου, απέναντί του”. “Το να ακούμε την πραγματικότητα” είναι η πραγματική έννοια της υπακοής, είπε συμπερασματικά στο μοναστήρι της. Πιστεύω ότι σε ένα παρόμοιο είδος άσκησης μας καλεί η περίοδος.

Στην έρημο δεν υπάρχουν δρόμοι, ούτε ήδη χαραγμένα μονοπάτια τα οποία θα μας αρκούσε να ακολουθήσουμε: καθήκον εκείνου που τη διασχίζει είναι να προσανατολιστεί και να βρει ένα πέρασμα που θα τον οδηγήσει έξω. Δεν υπάρχουν εκεί καταστήματα, ούτε πηγές νερού, ούτε φυτά και όλα μοιάζουν ακίνητα, επειδή στην έρημο δεν υπάρχει παραγωγή, δεν υπάρχουν μπαρ, δεν υπάρχουν κοινωνικά κέντρα, τίποτα απ’ όσα θεωρούμε ως προϋποθέσεις για έναν τόπο “βιώσιμο”. Μπορούμε εν τέλει να πούμε ότι δεν υπάρχει τίποτα το ανθρώπινο και γι’ αυτό στο Δευτερονόμιο γίνεται λόγος για μια μοναξιά που ουρλιάζει μέσα στην έρημο. Ξέρω, ξέρω καλά ότι σε ένα μεγάλο βαθμό, αυτή η περιόδος που βιώνουμε μαζί φαίνεται να χαρακτηρίζεται ουσιαστικά από αυτό το ουρλιαχτό και απ’ αυτήν την απανθρωποίηση, και καταλαβαίνω τη δυσπιστία και τη φρίκη που μας πιάνει μερικές φορές και μας οδηγεί στην απελπισία. Η κακογουστιά ενός μεγάλου μέρους της “μουσικής” που ξεχύνεται αυτές τις μέρες από τα μπαλκόνια της Ιταλίας, όταν βραδιάζει, δεν καταφέρνει να καλύπτει αυτό τον ουρλιαχτό: εκείνο καλύπτει τα πάντα. Στην πραγματικότητα, μετά την ευφορία των πρώτων ημερών, είναι μια ιεροτελεστία που ήδη ξεφτίζει: πολλοί καταλαβαίνουν ότι είναι κάτι που δεν ηχεί σωστά. Η μετατροπή του ουρλιαχτού αυτού σε τραγούδι εξαρτάται από την ευαισθησία μας, από την κατανόηση του γεγονότος. Όχι, δεν πρέπει να κυλιστούμε μέσα στην απελπισία ή να εμμένουμε στην άρνηση. Υπάρχουν πολλοί τρόποι απελπισίας και άρνησης, και συχνά φαίνονται αντιθετικοί μεταξύ τους, μέσα στην αναταραχή που τους δημιουργεί και την οποία μεταδίδουν: μην αφήνουμε να μας ξεγελούν. Ας ακούσουμε το τραγούδι της πραγματικότητας, αλλά στ’ αλήθεια.

Πρέπει να σκεφτόμαστε ότι σε αυτά τα παλιά βιβλία, λένε ακόμα πως ο Κήπος της Εδέμ ήταν η πρώτη νίκη επί της χαοτικής ερήμου, ότι φυτεύτηκε εκεί στο κέντρο του πουθενά, εκεί όπου δεν υπήρχαν ούτε θάμνοι, ούτε χορτάρι, ούτε ποτάμι, ούτε τίποτα άλλο. Και αυτός ο κήπος παρέμεινε πράγματι αξέχαστος, ως μια υπόσχεση ευτυχίας στην οποία πρέπει να τείνουμε: ένας τόπος αφθονίας όπου δεν υπάρχει ούτε εργασία, ούτε εκμετάλλευση, όπου όλα βρίσκονται σε ισορροπία με τα πάντα. Στις καλύτερες στιγμές τους, οι άνθρωποι πίστευαν ότι ήταν η μόνη ζωή που άξιζε να ζήσουν. Η νίκη μέσα και επί της ερήμου δεν σημαίνει τίποτα άλλο παρά πρόσβαση στην δυνατότητα μιας πιο αληθινής, πιο πλούσιας, πιο ευτυχισμένης και επομένως πιο ελεύθερης ζωής. Ο καθένας μας σε αυτήν ακριβώς τη στιγμή βιώνει τη δική του δοκιμασία και δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσουμε ποιά αντέχεται από το σώμα και ποιά από το πνεύμα, όπως συνηθίζουμε να το κάνουμε. Αναμφίβολα, αυτή μπορεί να είναι η ευκαιρία, σε αυτήν τη στιγμή και όχι σε ένα άλλο αύριο, ή ένας Θεός ξέρει πότε, για να μπορέσουμε να ενωποιήσουμε αυτό που συνήθως τείνουμε να θεωρούμε διαιρεμένο. Το ξέρετε καλύτερα από μένα: ο πολιτισμός μας υπήρξε από τις ρίζες του μέχρι την κορυφή του, ο πολιτισμός της διαίρεσης: ας μην του επιτρέψουμε σήμερα να την επιτείνει ξανά και ξανά.

Η έρημος είναι ο τόπος που ταυτίζεται με την κρίση, με την αρχαία έννοια αυτής της ελληνικής λέξης που μας έχει γίνει εμμονή: επιλογή και απόφαση. Δεν νομίζετε, φίλοι μου, ότι σήμερα “εξωθούμαστε” όλοι μας ακριβώς σε αυτό το σημείο; Μήπως η αναπόφευκτη στιγμή της απόφασης έχει έρθει ίσως για όλους μας; Και δεν πιστεύετε πως είναι μία απόφαση που πρέπει να πάρουμε όλοι μαζί ξεκινώντας από τον εαυτό μας, και όχι ο καθένας για τον εαυτό του χωρίς να υπολογίζουμε τους άλλους;‘Οσον αφορά τον Ιησού, όμως, λέγεται ότι στο τέλος της δοκιμασίας τα άγρια ζώα παρέμεναν στο πλευρό του σαν να ήταν αρνιά (η ‘Εδεμ!). Πρέπει λοιπόν να αδράξουμε τη στιγμή για να καταφέρουμε να κατανοήσουμε μια για πάντα τι σημαίνει να αγαπάμε αλλήλους χωρίς να χρησιμοποιούμε τεχνάσματα, παράλογες διαμεσολαβήσεις ή την υποκρισία η οποία μας έκανε κάθε φορά να περνάμε από δίπλα. ‘Εχω την εντύπωση, τη βεβαιότητα, ότι τη στιγμή που θα αγγίξουμε αυτήν την πραγματικότητα και θα την υπακούσουμε, τότε ναι, θα είμαστε ένα “όλον”.

Γι’ αυτό η έρημος είναι ο τόπος στον οποίο, μέσω του στοχασμού και των δοκιμασιών, διαμορφώνεται διαρκώς το ισχυρό πνεύμα μιας νέας αρχής. Σήμερα έχουμε τη δυνατότητα να μην επαναλάβουμε ένα τελετουργικό σαν να επρόκειτο για μια παρένθεση τελικά ασήμαντη για μας και για τον κόσμο -και σε ό, τι αφορά φθαρμένα και άχρηστα τελετουργικά, επιτρέψτε μου να σας πω ότι έχουμε αποκτήσει μεγάλη ειδίκευση- αλλά να διαρρήξουμε οριστικά το πέπλο της Ιστορίας που μας κρατά φυλακισμένους ενός διαβολικού ονείρου. Να πηγαίνουμε όλο και πιο πέρα, όπως επαναλάμβανε συχνά ένας γέρος σοφός. Προς το παρόν, υπέρβαση σημαίνει να προχωρήσουμε πιο πέρα από την πανδημία, να οδηγηθούμε προς ένα άλλο σχέδιο ύπαρξης.Σκληραγωγημένοι από την έρημο, με την πνευματική δύναμη που αποκτήθηκε μέσω των στερήσεων και της νικηφόρας μάχης ενάντια στους δαίμονες, θα μπορέσουμε να παρουσιαστούμε ξανά στον κόσμο με μια νέα δύναμη άγνωστη σ’ αυτόν, γιατί είναι αυτή που γνωρίζει τώρα -όπως λέει ο Ιησούς στον δαίμονα που τον βάζει σε πειρασμό μία πρώτη φορά- ότι δεν ζούμε μόνο με ψωμί, αλλά με και μέσα από τον Λόγο. Που είναι πιο υλικός από την ύλη. Οι πειρασμοί στους οποίους υποβάλλεται ο Χριστός είναι αυτοί που ήταν πάντα: κατοχή, εξουσία, χειραγώγηση. ‘Υλη που είναι λιγότερο από ύλη. Ενάντια σ’ αυτούς όλους αντισταθήκαμε πάντα: αυτός είναι ακριβώς ο λόγος για τον οποίο γίναμε φίλοι, θυμάστε;

Αυτός ο Λόγος είναι που μας κατατρύχει αυτές τις μέρες, τον καθένα στη γωνιά του, τον καθένα στο μοναστήρι του, τον καθένα στην έρημό του, τον καθένα με έναν διαφορετικό πόνο. Γωνιές που μπορεί να είναι αυτές μιας νεοαποκτηθείσας ιδιωτικότητας, και οι οποίες, ωστόσο, δημιουργούν από κοινού μια ενιαία, τεράστια έρημο, που είναι σαν μια γιγάντια συνάντηση με την πραγματικότητα. Επειδή η έρημος για την οποία μιλάω δεν είναι οι άδειοι δρόμοι μιας μητρόπολης πάντα άδειας και θλιβερής ακόμη και όταν είναι γεμάτη, όπου ρέουν όλα τόσο γρήγορα που μας κάνει να αρρωσταίνουμε· αλλά ο άγριος χώρος που μας εκθέτει στον Λόγο και μέσα στον οποίο αγωνιζόμαστε ενάντια σε κάθε πειρασμό, το ένα μετά τον άλλο. Γνωρίζω σχεδόν όλους αυτούς τους πειρασμούς που φαντάζομαι ότι επιτέθηκαν στους περισσότερους από εσάς αυτές τις μέρες, γιατί ήταν και εξακολουθούν να είναι εν μέρει και δικοί μου. Ξέρετε σε τι αναφέρομαι. Μια αποφασιστική διδασκαλία του Ιησού στην έρημο είναι όμως εκείνη που υποστηρίζει ότι δεν κάνεις διάλογο με τον δαίμονα, ποτέ, γιατί έτσι και το αποδεχτείς, παραμένεις δέσμιος της εξουσίας του, όσο πονηρός κι αν νομίζεις πως είσαι: η ομιλία του, η ρητορική του, η τέχνη της γοητείας του είναι κάγκελα που σε κλείνουν μέσα τους. Πόσες φορές έχουμε δει αυτά τα κάγκελα να απομακρύνουν από μας για πάντα παλιούς μας φίλους…

Μέρα με τη μέρα, οι κατοικίες μας μετατρέπονται σε θραύσματα μιας ερημικής έκτασης, με τα άγρια ζώα της, τη βαθιά σιωπή της, τόσο ασύγκριτα κατοικήσιμη, καθώς και με τις παρουσίες της, τις οποίες συνήθως δεν αντιλαμβανόμαστε, έτσι όπως μας κατακλύζουν μυριάδες πράγματα σε μεγάλο βαθμό περιττά. Η πρόκληση είναι να αναγνωρίσουμε τη σωστή παρουσία, την καλή, αυτή που θεραπεύει, και να απομακρύνουμε την κακιά, αυτή που σε αρρωσταίνει, που σου λέει ψέματα για να σε κάνει να ψεύδεσαι, που σε διατάζει να γονατίσεις μπροστά της με αντάλλαγμα περισσότερη δύναμη, περισσότερα πράγματα, περισσότερες κοσμικότητες, περισσότερη αναγνώριση, περισσότερη, περισσότερη, περισσότερη… Η έρημος σε κάνει να διακρίνεις το δυνατό και το αδύνατο.

Η έρημος είναι εξάλλου ο τόπος τον οποίο επέλεξαν οι πρώτοι μοναχοί, οι “μοναχικοί”, εκείνοι που απομακρύνθηκαν από μια άδικη και παρακμιακή αυτοκρατορία, λίγοι στην αρχοί, αλλά που έγιναν, μήνα μετά το μήνα, χρόνο με το χρόνο, εκατοντάδες και χιλιάδες και έτσι άρχισαν να ζουν μαζί, κατά ομάδες, σε κοινόβια, μια λέξη που δεν σημαίνει τίποτα άλλο από αυτό που και εμείς πάντα αναζητούσαμε: έναν τόπο κοινής ζωής. Ήδη τότε, όπως και σήμερα, ήταν μια δοκιμασία που επηρέαζε τόσο τους ανθρώπους όσο και την κοινότητα. Και γύρω από τα κοινόβια σχηματίστηκαν άλλες κοινότητες και τελικά και πόλεις, που έπαιρναν την πνευματική τους δύναμη από τα κοινόβια. Από τους μοναχούς αυτούς που κατάφεραν, από την έρημο όπου αποσύρθηκαν, από την κοινότητα αυτή όπου όλα ήταν κοινά, να δουν, γεννήθηκε έτσι ένας νέος πολιτισμός. Αυτός που χάθηκε στη συνέχεια μέσα στους αιώνες επειδή έχασε την επαφή με την αλήθεια του, και με την πάροδο του χρόνου γονάτισε κι αυτός όλο και περισσότερο μπροστά στους δαίμονες του καπιταλισμού, που σήμερα εκπνέει. Το πρόβλημα είναι ότι

θέλει να μας συμπαρασύρει μαζί του στην κόλαση.

Ο πολιτισμός αυτός δεν τελειώνει εξαιτίας του κορωνοϊού, που πιστεύω πως αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι πρόκειται απλά για ένα επιφαινόμενο, αλλά εξαιτίας της αλαζονείας του, της ακόρεστης αγριότητάς του, της αδικίας του, επειδή έχει μεταμορφώσει τον κόσμο σε ένα τεράστιο νοσηρό εργοστάσιο. Τι άλλο θα μπορούσε να γεννηθεί, εκτός από τον δαίμονα της ολικής καταστροφής, ενός πολιτισμού που ανήγαγε το χρήμα σε απόλυτο είδωλο και την εξουσία σε τελικό σκοπό κάθε πράγματος και κάθε ύπαρξης;

Μόλις βγούμε από την “έκτακτη ανάγκη” και την έρημό μας, γιατί πρέπει πάντα να θεωρούμε ότι η συνύπαρξή μας μαζί του είναι μόνο μεταβατική, δεν πρέπει να επιτρέψουμε να είναι μόνο μια παρένθεση γεμάτη από πόνο και θάνατο ή ακόμη και ανακαλύψεις και αξέχαστες στιγμές, την οποία θα διαδεχόταν η επιστροφή στην κανονικότητα του πριν, επειδή ακριβώς αυτή μας έχει φέρει εδώ όπου βρισκόμαστε και που δεν μπορεί πλέον να συνεχιστεί παρά μόνο επιτείνοντας την καταστροφή. Και εννοώ επίσης ως κανονικότητα του πριν τον τρόπο ζωής μας, ή μάλλον τον τρόπο που επιβιώναμε με όλες τις ψευδαισθήσεις μας. Βλέπω ότι πολλοί από εμάς ψάχνουν απελπισμένα να επιβεβαιώσουν την δική τους κανονικότητα. Είναι λάθος, με κάθε φιλική ειλικρίνεια: δεν αξίζει τον κόπο.

Πρέπει όμως να προσέξουμε και την κανονικότητα τού μετά, την οποία θα μας παρουσιάσουν ως τη νέα αναγκαιότητα, η οποία θα αποτελείται από απαγορεύσεις, έλλειψη ελευθερίας και ανανεωμένο εγωισμό, όλα για το καλό μας. Ή αυτήν που αυτοσχέδιοι προφήτες θα μας υποδείξουν ως τη στόφα του νέου κόσμου, ίδια με την προηγούμενη αλλά με διαφορετικούς κυβερνώντες.

Θα έπρεπε, αντιθέτως, να επαναλάβουμε τη χειρονομία του αποχωρισμού των πρώτων μοναχών: να αποκολληθούμε από τον παρακμιακό πολιτισμό της καταστροφής, να δημιουργήσουμε τα κοινόβιά μας, τις κοινότητές μας. Με έχει απασχολήσει πολύ τον τελευταίο καιρό γιατί δεν το έχουμε κάνει ακόμα, γιατί δεν είμασταν ικανοί να το κάνουμε, και τι ήταν αυτό που μας εμπόδισε μέχρι τώρα να το προσπαθήσουμε ξανά, και δεν μπόρεσα να βρω ικανοποιητικές απαντήσεις. Ένας από σας θα μπορούσε πιθανόν να μου προτείνει μία. Ίσως άρχισα να διαβλέπω μία που δεν έχουμε αντιληφθεί ακόμα. Αλλά σε κάθε περίπτωση, η εποχή αυτή όπου το Πνεύμα μας “εξώθησε”, αξίζει, πιστεύω, μια πραγματική απάντηση. Από μας. Αυτή που θα μπορούσε να προέλθει από την σιωπή που κατοικούμε, από την μοναξιά που επιδιώκουμε, από το κακό που καταπολεμάμε. Τι θα κάνουμε, τι θα δούμε, όταν θα βγούμε από την έρημο;‘Οταν βγήκε από την έρημο, ο Ναζαραίος ανήγγειλε ότι η Βασιλεία ήταν πλέον κοντά. Πάντα ερμήνευα αυτό το κοντά όχι με τη χρονική έννοια ενός όχι πολύ μακρινού μέλλοντος, το οποίο κανείς εξάλλου δεν κατάφερε ποτέ να υπολογίσει, αλλά σαν κάτι που κατέχουμε ήδη ή που βρίσκεται δίπλα μας, όπως θα το λέγαμε και για τον πλησίον μας. ‘Οσον αφορά αυτήν την εγγύτητα, νομίζω ότι δεν χρειαζόμαστε πολλά άλλα λόγια για να συμφωνήσουμε μεταξύ μας.Σας φιλώ και ελπίζω να έχω σύντομα νέα σας, Δικός σας,
MarcelloCATEGORIE

Last modified: 31 Mar 2020